Kosmici, zło i narkotyki, czyli „Trzy stygmaty Palmera Eldritcha” Philip K. Dick — recenzja

Czy Bóg istnieje? A jeśli tak — to czy można się do niego zbliżyć narkotykami? A także, jeśli istnieje, to czy istnieje również Szatan i należy co zrobić, aby ich nie pomylić? Jeśli do tego wszystkiego dołoży się kosmitów, to wyjdzie z tego niezła mieszanka wybuchowa, na szczęście Philip K. Dick to jeden z tych autorów, którzy takie, pozornie niepowiązane i niepasujące do siebie wątki, potrafią połączyć w jedną i sensowną całość, czego przykładem są właśnie Trzy stygmaty Palmera Eldritcha.

Trzy stygmaty... dzieją się de facto w trzech różnych — początkowo — liniach narracyjnych, które dopiero potem splatają się w jedną. Poznaje się więc życie kolonistów na Marsie, problemy szefa i jego podwładnego, czyli głównego jasnowidza monopolistycznej organizacji sprzedającej nieoficjalnie narkotyki, a oficjalnie — zestawy lalek żyjących na Ziemi, mających uprzyjemnić pobyt kolonistów na innych planetach. Trzy stygmaty... dzieją się w przyszłości, w której na Ziemi nastąpiło globalne ocieplenie, mają miejsce przymusowe przesiedlenia na inne planety, a poza tym można dostąpić procesu przyspieszonej ewolucji w laboratorium oraz dowiedzieć się od jasnowidzów, co będzie modne w najbliższej przyszłości (i zacząć to sprzedawać).

Dick obrazuje świat, który może budzić przerażenie — kapitalizm ma się tutaj doskonale, bogaci mają szanse na odcięcie się od miejsc ze zniszczonym ekosystemem i na przetrwanie, a rząd przymusowo wysyła wybranych przez siebie ludzi na kolonie. Nic dziwnego, że w takich czasach następuje odrodzenie wielu nurtów religijnych i praktyk mistycznych, dzięki którym ludzie chcą uciec od szarej rzeczywistości i uwierzyć, że poza tym wszystkim czeka ich coś jeszcze. W to wszystko wkracza Palmer Eldritch niosący obietnicę natychmiastowego życia wiecznego (Bóg obiecuje życie wieczne. My je dajemy), co automatycznie wzbudza zainteresowanie wszystkich, a zwłaszcza kolonistów pragnących uciec od nudy oraz biznesowych rywali Eldritcha chcących zachować swój status quo.

To wszystko jest jednak jedynie przykrywką (choć tak naprawdę Dick nie próbuje niczego ukrywać) do rozważań o Bogu, złu, dobru i prawdzie. W Trzech stygmatach jest prawdziwe zatrzęsienie motywów i przyczynków do refleksji, nie ma jednak bałaganu, a wszystko jest uporządkowane i splata się w sensowną całość, choć z nieco zbyt krótkim zakończeniem, jakby autor nie wiedział, jak je rozpisać tak, aby odpowiednio wybrzmiało, więc szybko pokazał najważniejszą rzecz. I jako że są narkotyki, to — jak i w wielu innych powieściach Dicka — pojawia się niemożność odróżnienia tego, co dzieje się rzeczywiście od wyobrażeń i halucynacji bohaterów.

Narkotyki związane są bezpośrednio z osobą, którą podejrzewa się o niebycie człowiekiem, zaś o bycie kosmitą, Bogiem lub jednym i drugim na raz. To ten motyw, od którego rozpoczyna się prawdziwa jazda bez trzymanki, bowiem każda z tych opcji implikuje zupełnie inne podejście do tej istoty, substancji, którą sprowadza, a także jej działania, zwłaszcza że nawet niego nie można ocenić ani jako pozytywne, ani negatywne. Dick stawia tutaj więcej pytań niż odpowiedzi, dzięki czemu jednak w pełni wybrzmiewają jego wątpliwości na temat istnienia Boga, dzieła jego stworzenia czy istnienia kosmitów, którzy według Dicka nie muszą być wcale atakującymi z bronią w macce najeźdźcami Ziemi, ale mogą być od nas tak absolutnie różni, że zrozumienie ich oraz ich celów, sposobu myślenia czy oddziaływania na nas może przekraczać granice naszego pojmowania.

Równie dużo pytań pojawia się na temat tego, czy Bóg istnieje, a jeśli tak, to dlaczego istnieje zło, albo odwrotnie — czy skoro istnieje zło, to czy można mówić o Bogu. O ile w ogóle to, co my uważamy za zło, jest złe — w Trzech stygmatach nic nie jest zbyt jednoznaczne, bowiem to, co jedni postrzegają jako zło, dla drugich może być nieodłącznym elementem ich życia. Trzy stygmaty stawiają pytanie o to, czy można sobie poradzić z czymś takim, a jeśli tak, to w jaki sposób. Z drugiej strony niezależnie pojawia się tutaj refleksja o tym, czym jest prawdziwe zło według Dicka, a także — jakimi środkami się szerzy.

Trzy stygmaty Palmera Eldritcha łączą w sobie wiele różnych cech twórczości Philipa K. Dicka — od kosmitów i podróży międzyplanetarnych, przez zniszczone ziemskie środowisko i niemożność odróżnienia prawdy od fałszu, aż do rozważań na temat Boga oraz dobra i zła. Jest tutaj mnóstwo smacznych elementów i jeszcze więcej pytań, wszystko oblane estetyką rasowego science-fiction. To dobre dzieło zwłaszcza dla tych, którzy dopiero chcą zacząć swoją przygodę z Dickiem, szczególnie że nie warto zaczynać od Ubika — bo potem już nic lepszego się nie przeczyta. Choć ci, co czytali opus magnum autora, znajdą w Trzech stygmatach dość podobne dzieło.

Moja ocena: 8/10

Philip Kindred Dick, Trzy stygmaty Palmera Eldritcha, Dom Wydawniczy Rebis, Wydanie III, Poznań 2015
Przekład: Zbigniew A. Królicki
Tytuł oryginału: The Three Stigmata of Palmer Eldritch
Wstęp: Jerzy Sosnowski