Queer before queer — „Muskając aksamit” Sary Waters — recenzja

Teoria queer, której początki datuje się na lata 90 ubiegłego wieku, postuluje porzucenie heteroseksualnego sposobu patrzenia na świat, a także próby ujmowania człowieka we wszelkie ramy, zarówno te dotyczące orientacji, jak i płci czy ekspresji płciowej. Nie tyle chodzi tu o porzucenie kategorii i nazywania ludzi różnymi określeniami, co o przyzwolenie na to, aby każdy człowiek definiował się sam, nawet jeśli dla niego dane określenie będzie znaczyć coś innego niż dla kogoś innego. Generalnie teoria quuer opowiada się za porzuceniem norm społecznych związanych z naszą płciowością i seksualnością, za pełną otwartością na nie oraz za akceptacją różnorodności w samodefiniowaniu się, a tym samym — w byciu człowiekiem.

Piszę o tym nie bez powodu, bowiem bycie queer można w najczystszej postaci odnaleźć właśnie w powieści Muskając aksamit autorstwa Sary Waters, znanej z tego, że w jej książkach bardzo istotne są wątki poświęcone miłości pomiędzy kobietami. Chociaż powieść dzieje się w latach 80 i 90 XIX wieku — czyli równo sto lat przed pojawieniem się teorii queer w nauce — to jej bohaterki są idealnym przykładem bycia queer. Ale nie tylko, bowiem Muskając aksamit porusza temat szerszy niż queer, natomiast queerowość jest jednym z nadrzędnych filarów tego tematu. Chodzi mianowicie o studium lesbijstwa, rozumianego jednak jako miłość kobiet do kobiet, a nie jako miłość kobiet homoseksualnych*.

Wszystko zaczyna się od poznania przez Nancy Astley śpiewaczki rewiowej Kitty Butler i zakochania się w dziewczynie — zresztą z wzajemnością. Obie, zafascynowane sobą nawzajem, wyruszają do Londynu, gdzie kariera Kitty ma zacząć nabierać rumieńców, a jakiś czas później również Nancy zaczyna występować na scenie. Tak — to jedna z tych historii, w którym zakompleksiona, cicha dziewczyna opuszcza dom rodzinny w pogoni za marzeniami i/lub miłością, zderza się z okrucieństwem świata i dzięki temu coś zyskuje. Tyle, że wybierając taki schemat, Sarah Waters zarazem ciągle się nim bawi i łamie konwencję — spojrzeć należy chociażby na to, że Nancy opuszcza rodzinę nie dla mężczyzny, a dla kobiety. Zaś dalej będzie tylko lepiej, bowiem to, z czym na swojej drodze zetknie się bohaterka, również nie jest konwencjonalne dla takich powieści, a jeszcze mniej konwencjonalny będzie sposób radzenia sobie Nancy z tymi niekonwencjonalnymi wydarzeniami.

Muskając aksamit nie uniknęło zarzutów o byciu tylko powieścią obyczajową, czy wręcz powieścią pornograficzną, a już na pewno nie o zbytnim eksponowaniu erotyki. Rzeczywiście, ta książka ocieka seksem i na pierwszy rzut oka wydaje się być jedynie przygodami seksualnymi młodej kobiety, tyle że to wszystko jest tam w ramach wspomnianego już studium lesbijstwa. Bohaterka spotyka na swojej drodze różne osoby, zderza się z różnymi podejściami do własnej orientacji, z kobietami o różnych pragnieniach i różnych „sposobach” bycia lesbijką — mamy tu do czynienia z kobietami ukrywającymi własną seksualność (nawet przed samymi sobą) i z homofobkami (pomimo bycia lesbijkami), z kobietami afirmującymi kochanie i uwielbianie (również seksualne) kobiet, z działaczkami społecznymi, a także z tymi, które żyją jak chcą, nie bacząc na społeczne oczekiwania, również pod względem własnego wyglądu. Mowa bowiem o czasach, gdy noszenie spodni przez kobiety było szokujące i źle widziane, a jednak część z nich się na to decydowała, ba! zdarzały się również takie, które żyły jak mężczyźni pomimo bycia kobietami (nie mylić z transpłciowymi mężczyznami), będąc kimś, kogo obecnie uznajemy za butch — kobietę, której wygląd i zachowanie odpowiadają bardziej męskim normom społecznym.

Butch.

To dokładny obraz społeczności lesbijek, który jednak dla kogoś, kto nie zna większego grona lesbijek może pozostać powieścią obyczajową, w której kobiety różnią się od siebie tylko dlatego, że tak trzeba w powieści. Nawet seksualność kobiet podlega tutaj zobrazowaniu, włącznie z podziałem na preferencje dotyczące sposobu osiągania orgazmu — dosłownie wszystko jest w Muskając aksamit portretem i opisem społeczności lesbijek. Również fakt, że dwie bohaterki żyją ze sobą pół roku zanim wyznają sobie uczucie jest czymś typowym dla homoseksualnych kobiet, które naprawdę potrafią miesiącami spotykać się ze sobą i nie wiedzieć na czym stoją (internet pełen jest memów śmiejących się z tego, wrzucam jeden poniżej).

Czyni to niestety z Muskając aksamit powieść dość hermetyczną, która może być trudna do zrozumienia dla tych osób, które nie miały do czynienia ze społecznością lesbijek. Co za tym idzie, również dla wielu osób nie będzie ona zbyt interesująca, jednak dla tych, które chcą bliżej przyjrzeć się sposobom bycia lesbijką i wyrażaniu siebie wbrew społecznym normom, będzie jak znalazł. Co więcej, dla samych nieheteronormatywnych kobiet może być to ważną lekturą, któż bowiem nie chciałby zobaczyć portretu swojej własnej grupy społecznej.

Moja ocena: 7/10

Sarah Waters, Muskając aksamit, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Wydanie I, Warszawa 2016

Przekład: Magdalena Moltzan-Małkowska

Tytuł oryginału: Tipping the Velvet

*Różnica tkwi w tym, że dużo kobiet kochających kobiety określa się jako lesbijki (w tym również kobiety biseksualne), a nie czynią tego jedynie kobiety homoseksualne. W takim znaczeniu należy rozumieć określenie studium lesbijstwa, nawet pomimo faktu, że w Muskając aksamit wszystkie kobiety tak czy inaczej są homoseksualne, ewentualnie w ogóle o pociągu do mężczyzn nie wspominają.

PS. Na krótko pojawiają się też geje i wspomniane są transseksualne kobiety — również przedstawieni dobrze i odpowiednio dla epoki wiktoriańskiej.

Typowa lesbijska historia.