„Łaskawszy niż samotność” Yiyun Li - Ból dorastania i samotności

Z reguły dzieciństwo pokazywane jest w literaturze jako okres niewinności, jednak zawsze prędzej czy później następuje chwila, gdy występują niespodziewane okoliczności albo ktoś - dziecko lub dorosły w jego pobliżu - popełnia błąd, co prowadzi do końca owej niewinności i wejścia w dorosłość. Czasem jest to wydarzenie tak duże, że będzie kładło się cieniem na całym życiu i nie pozwalało młodym ludziom, a później dorosłym, uwolnić się od niego. Właśnie coś takiego spotyka trójkę głównych bohaterów powieści Łaskawszy niż samotność chińskiej pisarki Yiyun Li, czyli Moran, Boyanga i Ruyu. 

Boyang i Moran są przyjaciółmi z dzieciństwa i wychowują się w Pekinie. Imponuje im starsza o kilka lat Shaoai, u rodziny której ma zamieszkać po przyjeździe do miasta Ruyu, sierota z małej miejscowości, którą do tej pory wychowywały jej ciocie-babcie. Równolegle z tą historią Yiyun Li kreśli historię dziejącą się wiele lat później, gdy Moran, Boyang i Ruyu są już dorośli i nie utrzymują ze sobą kontaktu. Pewnego dnia Shaoai umiera, Boyang zaś, który jako pierwszy dowiaduje się o śmierci dawnej koleżanki, postanawia poinformować o tym Moran i Ruyu, a to sprawia, że każde z nich zaczyna analizować własne życie. Co istotne, Shaoai została w przeszłości otruta, sprawy zaś nigdy do końca nie wyjaśniono i to właśnie to wydarzenie rzuca cień na przyszłe życie całej trójki. (Nie są to spoilery - większość z tego wiadoma jest już w pierwszym rozdziale, zaś parę innych rzeczy na początku drugiego).

Być może brzmi to jak banalna historia opowiadająca o losach trójki przyjaciół z dzieciństwa, których rozdzieliło tajemnicze wydarzenie, jednak śmierć koleżanki pozwoli im wyjaśnić demony z przeszłości, pogodzić się oraz żyć długo i szczęśliwie, niemniej jest zupełnie inaczej. Głównie ma to miejsce za sprawą bohaterów - to oni są jedną z największych sił powieści, nie tylko dlatego, że każdy jest inny, ale także dlatego, że są doskonale skonstruowani i autentyczni. Wprawdzie w dzieciństwie Moran i Boyang nie wyróżniają się mocno charakterami, ale po otruciu Shaoai zmieniają się wyjątkowo, co jest bardzo solidnie podbudowane psychologicznie. Ruyu zaś od początku fascynuje, niekiedy odrzuca, często denerwuje, nigdy jednak nie traci na autentyczności i pozostaje do końca niezrozumiałą niewiadomą, a także najlepiej skonstruowanym charakterem, z jakim spotkałam się w tym roku (a przecież po drodze trafiło mi się jeszcze wiele ciekawych postaci!). Niejednoznaczność postaci, zarówno moralna, jak i inna jest ogromną wartością powieści i już dla niej samej czyta się książkę rewelacyjnie.

Niebanalna jest także historia całej trójki, nawet nie tyle dzieciństwo, co późniejsze życie, ponieważ z ich charakterami wiążą się decyzje, które podejmują, to jak na siebie wpływają oraz wydarzenia, które z tego powodu mają miejsce, a także zakończenie powieści, dalekie od wyidealizowanej, niosącej cukierkowe pocieszenie historii i w jakiś sposób mogące zaskakiwać. Cała fabuła jest natomiast zbudowana z przeplatających się wydarzeń z teraźniejszości oraz przeszłości, co również stanowi bardzo dobry zabieg, bowiem dzięki temu na samym końcu poznajemy zarówno zakończenie przyjaźni bohaterów w dzieciństwie, jak i ostateczny efekt wpływu samotności na ich życie.

Jest to jednak nie tylko opowieść o trójce przyjaciół, ale także opowieść o utracie niewinności przez bohaterów, przejściu inicjacji, która kończy się przede wszystkim goryczą, żalem do innych, chłodem, wyrzutami sumienia czy zamknięciem się przed światem. Co istotne, utrata niewinności dokonuje się nie tylko u Moran, Boyanga i Ruyu, ale także w przypadku Shaoai oraz postaci pobocznych, czyli kobiet związanych z Boyangiem - Coco i Sizhuo. Każdy człowiek musi coś takiego przejść i dla każdego jest to trudne i bolesne, a nierozerwalnie z bólem dorosłości wiąże się samotność, która dotyka nie tylko głównych bohaterów, ale większość postaci w książce. Yiyun Li nie daje na nią łatwego remedium i nie ucieka się do oczywistych słów mówiących o tym, że samotnym może pomóc zaufanie lub drugi człowiek - niezaprzeczalnie to właśnie jest lekarstwem, autorka jednak pokazuje to z rozwagą, ukazując drogę, na którą trzeba wstąpić, aby być może uwolnić się z poczucia osamotnienia, nie daje jednak wyraźnej nadziei, bowiem lekarstwem na samotność jest nie tylko drugi człowiek, o którego nie trudno, i nie tylko zaufanie, ale także pewne otwarcie serca, gotowość do walki i poświęceń. Tylko w takich warunkach bliskość ma szansę wykiełkować.

Właśnie - miłość. To również ona jest bardzo istotna w książce Yiyun Li, bowiem to jej pozbawieni są bohaterowie i to jej na ogół pragną, choć czasem jedynie podświadomie. Autorka buduje bardzo dojrzały obraz miłości, który dla niektórych być może będzie kontrowersyjny, jednak po otwarciu się na niego staje się po prostu piękny. W Łaskawszym niż samotność miłość to coś, co może narodzić się niezależnie od wieku i wymaga starania się, cierpliwości i łagodności, nad którymi warto pracować, gdyż tylko ona może przynieść ukojenie. Yiyun Li z niezwykłą delikatności pokazuje to uczucie, tym samym tworząc jeden z najwspanialszych obrazów miłości, jakie dane mi było ujrzeć w literaturze.

Łaskawszy niż samotność pokazuje również Chiny na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, wraz z manifestacjami, które kończą się prześladowaniami dla ich uczestników, ogólną biedą, koniecznością życia we wspólnocie, aby nikt nie posądził innych o sprzeciw wobec władzy oraz przymusowym udziałem dzieci w świętach narodowych, podczas których należało ubierać się tak, jak nakazuje szkoła. Życie w Chinach w roku 1989 stanowi jedynie tło do części wydarzeń, jednak tło zarysowane bardzo dobrze, które dla osób nieznających sytuacji w Chinach w ubiegłym wieku może być także źródłem wiedzy (może nie wielkiej, ale z pewnością znaczącej).

Powieść nie byłaby tak dobra, gdyby nie jej język, niezwykle oszczędny i prosty, pozbawiony metaforyki, skomplikowanego słownictwa, stojący niejako w cieniu oraz eksploatujący jedynie stany wewnętrzne bohaterów i wydarzenia. Yiyun Li potrafi z łatwością zbudować charakter jakieś postaci, opisując co ona czuje i myśli, dzięki czemu w głowie czytelnika pojawia się tak wyraźny obraz danego bohatera, że autorka nie musi później tłumaczyć tego, jakim tonem bohater coś mówi, od razu bowiem wyobraża się sobie tę scenę, ton lub wyraz twarzy, a fakt, że udaje się to wzbudzić bez sensualności języka, zasługuje na gromkie brawa.

Ponadto narrator wielokrotnie wtrąca przemyślenia, czasem w formie refleksji bohaterów, a czasem w formie swoich własnych przemyśleń. Niektóre z nich są dość oczywiste, jednak zwracają uwagę na siebie przez to, że mimo swojej oczywistości mówią o rzeczach, o których nie myśli się na co dzień i dopiero ich przeczytanie pozwala przypomnieć sobie o nich, inne zaś są zupełnie zaskakujące i tym bardziej mądre: Zmarli nie odchodzili w przeszłość, dopóki ignorowało się ich śmierć. Boyang po raz pierwszy w życiu pomyślał, że pogrzeby są może jednak potrzebne. Był w życiu na kilku i wszystkie urządzono z wielką pompą, a on śmiał się z takiego gloryfikowania tego, co już umarło. Dopiero teraz zdał sobie sprawę, że pogrzeby nie służą zaspokajaniu próżności nieboszczyków. Ich już nie ma, za to żywi potrzebują świadków - jeszcze bardziej na pogrzebach niż na weselach. Na jednych i drugich wybuchają fajerwerki radości i żalu, lecz podczas gdy nieuzewnętrzniona radość zostawia coś na później, wyparta do wewnątrz żałoba tylko człowieka zatruwa.

Yiyun Li stworzyła powieść bardzo dobrą, a dzięki swojej dwutorowości pokazującą zarówno problematykę utraty dzieciństwa i niewinności, jak i problem samotności niepozwalającej człowiekowi na korzystanie z pełni życia. Ponadto Łaskawszy niż samotność obfituje w bardzo liczne dygresje i przemyślenia, obraz Chin na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, przepiękny obraz miłości, a także genialnie skonstruowane charaktery, które potrafią niezwykle dać się czytelnikowi we znaki, niekiedy bowiem nie można przejść wobec nich obojętnie. Łaskawszy niż samotność to powieść z wszech miar wartą poznania. Polecam.

Moja ocena: 8/10

Łaskawszy niż samotność, Yiyun Li, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2015. Wydanie I
Przekład: Michał Kłobukowski
Tytuł oryginału: Kinder Than Solitude