Macierzyństwo niespełnione - „Żaby" Mo Yana

Żaby Mo Yana to w warstwie fabularnej opowieść dramatopisarza - Kijanki - spisywana w listach i kierowana do jego mentora, pisarza Sugitaniego Yoshito. Kijanka pisze o życiu swoim oraz o życiu swojej ciotki, Wan Serce (zwanej przez ludzi po prostu ciotką), głównej postaci całej powieści, położnej pracującej na wsi, która później zgodnie z rozkazami partii komunistycznej będzie wdrażała w życie założenia chińskiej polityki jednego dziecka.

Żaby to rozliczenie z tą polityką, opowiadają one bowiem o dramacie matek, które pragnęły mieć więcej niż jedno dziecko, a musiały mieć zakładane spirale domaciczne, zaś ich mężowie byli zobowiązani poddać się wazektomii. W Chinach, gdzie do tamtej pory posiadanie dużej ilości dzieci było czymś bardzo ważnym, a istotne było zwłaszcza posiadanie synów, nagle nakazano mieć maksymalnie dwójkę dzieci, i to w odstępie ośmiu lat. Dla nas w Europie generalnie nie ma znaczenia, czy urodzi się chłopiec czy dziewczynka, ale w Chinach rodziny przeżywały ogromnie, gdy pierwszym urodzonym dzieckiem była dziewczynka, chciało mieć się jeszcze syna, ale na drugą ciążę trzeba było czekać - w przeciwnym razie w teorii płaciło się ogromne pieniądze, w praktyce jednak przymusowe aborcje były na porządku dziennym. W Chinach liczba ludności była ogromna i należało ją ograniczyć, Mo Yan jednak stawia zarzuty nie celowi polityki jednego dziecka, ale sposobowi, w jaki została wprowadzona, kiedy nagle nieuświadomione, a później uświadamiane niewłaściwie społeczeństwo musiało poddawać się zabiegom i przestrzegać praw, których zupełnie nie rozumiało.

Tym samym Żaby są opowieścią o macierzyństwie - o macierzyństwie niespełnionym, o dramacie matek, które pragnęły mieć wiele dzieci - zwłaszcza synów - a nie mogły, jednak także o ciężkim losie kobiet nie mogących mieć dzieci czy też tragedii tych, które utraciły dziecko. Z perspektywy Kijanki - mężczyzny - obserwujemy kobiety, które były lub pragnęły zostać matkami i z różnych przyczyn cierpiały. Jest to obraz poruszający, pełen smutku i melancholii, jednak mimo wszystko nie depresyjny.

Macierzyństwo jest tematem uniwersalnym bez względu na szerokość geograficzną, ale kontrola urodzeń już nie. W związku z tym być może powieść ta nie byłaby uniwersalna, gdyby nie to, że Mo Yan wprowadza tam jeszcze jeden element, dotyczący wszystkich ludzi bez względu na ich stosunek do posiadania dzieci: motyw winy. Pojawia się on zarówno na przykładzie Wan Serce, jak i innych osób. Autor zwraca uwagę na to, że często ci, którzy czują się pokrzywdzeni, sami kogoś skrzywdzili, jednak nie zdają sobie z tego sprawy - zarówno z tego, że mogli być okrutni również dla tej osoby, która ich skrzywdziła, jak i kiedykolwiek dla kogokolwiek innego. We własnych oczach jesteśmy albo świętymi, albo potępionymi; a prawda jak zwykle leży po środku. Mo Yan pokazuje to bardzo jasno - bardzo jasno zwłaszcza w porównaniu do tego, jak pokazywał różne rzeczy w innych swoich książkach - jednak nadal nie ociera się o zbytnią prostotę.

Autor ma także swoje ulubione - o ile mogę to zauważyć po przeczytaniu trzech (czyli połowy wydanych w Polsce) z jego książek, wliczając tę biograficzną - motywy w opowiadanych historiach. Pierwszym z nich jest motyw mieszania się fikcji z rzeczywistością, drugim bezpośrednio z nim związany motyw tego, że ktoś komuś coś opowiada w powieści. Opowiadający w jakiś sposób zmieniają rzeczywistość, wprowadzają do opowieści zjawiska, które nie mogły mieć miejsca naprawdę, zaś my sami musimy rozpoznać, czy dana rzecz się wydarzyła, czy niekoniecznie. Za każdym razem te motywy jednak występują w zupełnie innym ujęciu, co sprawia, że śledzenie twórczości Mo Yana staje się czymś niesamowitym (przynajmniej dla mnie) i jestem ciekawa, czy w innych jego książkach one też się pojawią (i w jakim ujęciu!). Gwoli ścisłości muszę jednak napisać, że w tej historii Kijanka (bo to on jest tu opowiadającym) nie wprowadza zbyt wielu elementów fałszujących rzeczywistość, niemniej odrobina ich była. I po trzecie, w powieści pojawia się jeszcze jeden motyw, po raz pierwszy w twórczości Mo Yana (tj. ja się z nim spotykam po raz pierwszy) - życia jako teatru. Też całkiem ciekawie pokazany.

Wyjątkowo w porównaniu do pozostałych książek tego autora, ta ma prosty styl, niezbyt wyszukany i powieść czyta się łatwo - zapewne ze względu na to, że ta książka, w przeciwieństwie do pozostałych przeze mnie czytanych, ma opowiadać nie tylko o uniwersalnych problemach, ale także krytykować coś, a przedmiot owej krytyki nie może zapewne być zbyt trudny do rozgryzienia, jeśli ma to trafić to większej liczby osób.

To właśnie z powodu wszystkich wymienionych wyżej rzeczy uwielbiam Mo Yana - pokazując typowo chińską perspektywę, porusza zarazem tematy oraz motywy uniwersalne. Polecam z czystym sercem.