Człowiek na skraju — „Sweetland” Michael Crummey — recenzja

Sweetland Michaela Crummeya to książka, o której po raz pierwszy usłyszałem chyba krótko po jej wydaniu w Polsce i którą od tego czasu miałem w planach przeczytać, ale ciągle coś się na to nie składało. W końcu kupiłem ją dzięki rozmowie z właścicielem wydawnictwa Wiatr od Morza, ale zanim po nią sięgnąłem, Marta z Między Sklejonymi Kartkami, Piotr z Zacofanego w lekturze oraz moja mama musieli się sporo nagadać o tej książce. I całe szczęście, że tyle mi o niej mówili, bo w przeciwnym razie sięgnąłbym po nią jeszcze później.

Moses Sweetland prowadzi samotniczy żywot na wyspie Sweetland, noszącej tę nazwę po swoim odkrywcy, będącym również przodkiem mężczyzny. Wyspa ta coraz bardziej się wyludnia, gdyż ludzie wynoszą się w ciepłe i gęściej zaludnione rejony Kanady na kontynencie, czemu sprzyja propozycja rządu, gotowego zapłacić osobom mieszkającym na Sweetland sporą sumę pieniędzy o ile wszyscy się z niej wyniosą. Opór — początkowo — stawia trójka osób mieszkających na wyspie, jednak wraz z rozwojem fabuły powoli wszyscy się wykruszają, pozostawiając na placu boju jedynie głównego bohatera.

Wbrew pozorom jednak jego stosunek do tej ziemi nie jest tak oczywisty, jak mogłoby się wydawać; nie pała on do wyspy jawną miłością, która każe mu o nią walczyć ze wszystkimi pozostałymi osobami. Wprawdzie nie da się nie zauważyć, że to miejsce jest dla niego prawdziwym domem, jest to jednak dosyć gorzka, okupiona wieloma trudnościami (wiążącymi się ze specyfiką życia na niej) miłość. Chociaż Moses twierdzi, że to przekora każe mu odmawiać opuszczenia wyspy i robić sobie na niej wrogów dzięki takiej decyzji, widać, że ani to, ani miłość do ziemi nie są jedynymi składowymi jego przywiązania: ważne jest także uczucie do osoby, dla której ta wyspa była ważna, wszystkie emocje z nią związane oraz stosunek do niej. Crummey pozwala temu bardzo dobrze wybrzmieć, oddając relacji mężczyzny z tą osobą bardzo dużo miejsca, jednak pisząc to w taki sposób, że nikt nie spodziewa się, dlaczego te sceny są takie ważne. Uczucie Sweetlanda do wyspy nie jest ani łatwe, ani jednoznaczne, jest natomiast z pewnością bardzo silne, tak, że gotów jest on na naprawdę wiele, aby jej nie opuszczać.

Jednak tym, co najbardziej wybrzmiewa ze Sweetland, jest samotność i utrata. Crummey tworzy swoistą ich wiwisekcję, poświęcając tym dwóm rzeczom — w powieści nierozerwalnie ze sobą złączonych — bardzo wiele uwagi. To obraz tego, jak utrata bliskiej osoby połączona z miłością do wyspy rzutują na człowieka, zmieniają go i odbierają mu cząstkę jego samego, doprowadzając niekiedy do gwałtownych decyzji; tym samym Sweetland to obraz człowieka w żałobie, który powoli osuwa się w nią coraz to bardziej, podejmując decyzje pod wpływem silnych emocji i tracąc zdrowy ogląd rzeczywistości. Nie kończy się jednak na tym; Crummey z zegarmistrzowską precyzją maluje przed czytającymi portret człowieka samotnego, samotnego tak bardzo, że przestaje on sobie radzić z wieloma rzeczami (brzmi może dość niezrozumiale, ale jeśli napiszę więcej, to zepsuję Wam lekturę). W Sweetland nie ma miejsca na litość wobec czytających — jest tylko ból i wyciąganie przed nasze oczy wszystkiego, co dotyka człowieka mierzącego się ze stratą i samotnością.

To książka, która porusza, pokazuje bowiem ogrom nieszczęścia, które spotyka ludzi takich jak Sweetland — upartych, pozostawionych samych sobie, lecz silnych na tyle, by cały czas o siebie walczyć i nie dać dojść do głosu negatywnym emocjom (które i tak znajdą ujście). W Sweetland bardzo mocno zagłębiamy się w psychikę głównego bohatera, pomimo że paradoksalnie on o sobie zbyt wiele nie wie i nie myśli, jednak poznając jego losy i czytając o jego zachowaniach, możemy się o nim dowiedzieć dużo więcej niż on sam. Poznajemy jego życie i widzimy, w których sprawach zawiódł, co z tego udało mu się naprawić, a czego nie, kiedy zrobił coś dobrego, a gdy zachował się zupełnie źle, lecz w tym rachunku sumienia, który robimy trochę za, a trochę wraz z bohaterem, nie ma tandetności i banalności: Crummey pisze zbyt dobrze i unika takich rzeczy, porusza emocje tam, gdzie powinien, a wycisza w innych momentach, sprawiając, że całość jest bardzo dobra formalnie; dba także o zakończenie wszystkich wątków i ich odpowiednie się ze sobą splatanie. A to czyni ze Sweetland wyjątkowo dobrą i wyjątkowo poruszającą powieść.

Moja ocena: 8/10

Michael Crummey, Sweetland, Wydawnictwo Wiatr od Morza, Wydanie I, Gdańsk 2015
Przekład: Michał Alenowicz
Tytuł oryginału: Sweetland

PS. A moje najważniejsze pytanie do Was brzmi: którą książkę Crummeya warto przeczytać jako kolejną? 😊