O ucieczce od systemu albo „Świństwo (Truizmy)” Marie Darrieussecq — recenzja

Mięso świni w gorącym klimacie bardzo szybko się psuje i zagnieżdżają się w nim pasożyty. Co więcej, świnie jedzą to samo co człowiek, dlatego w biednych regionach są dla niego konkurencją o pokarm; obie te rzeczy spowodowały, że wiele wieków temu w biednych i ciepłych regionach południowej Europy oraz Afryki świnie nie zaczęły być hodowane na mięso tak jak na północy Europy. W dodatku te zwierzęta nie pocą się, więc muszą chłodzić ciało w wodzie w swoim otoczeniu, a to oznacza głównie ziemię — stąd to powszechnie kojarzone ze świniami tarzanie się w błocie. Jest to najbardziej prawdopodobna geneza długowiecznego symbolu świni jako zwierzęcia brudnego i nieczystego, a także źródło zakazów spożywania mięsa świń w tych religiach, które wywodzą się z gorących rejonów Afryki (Żydówki i Żydzi, Muzułmanie i Muzułmanki)*. Tymczasem w rejonach, w których świnie można było hodować z łatwością, była ona postrzegana jako zwierzę święte. Ponadto wszystkożerność świni spowodowała, że zaczęto ją postrzegać jako symbol zdziczenia i obżarstwa, zaś jej liczne potomstwo uczyniło z niej symbol płodności. A to jest bezpośrednio związane z książką Świństwo (Truizmy) Marie Darrieussecq, w której dochodzi jednak do konwersji symboliki świni.

Nieposiadająca imienia, a przez to nabierająca cech uniwersalności bohaterka książki żyje w opresyjnym społeczeństwie, które kontroluje kobiety dyktując im to, jak powinny wyglądać, w którym kobiety zdobywają pracę jeżeli są wystarczająco ładne, ludzie otrzymują pensję mniejszą niż wartość zasiłku dla bezrobotnych, zaś świadczenie usług seksualnych szefowi jest niebudzącą najmniejszego zastanowienia normą. Co więcej, za porządnych facetów uchodzą ci, którzy po seksie decydują się kupić kobiecie sukienkę, tak jakby seks był tak podstawowym wymaganiem wobec kobiet, że nie wymaga on od mężczyzn niczego. To system typowo opresyjny, w którym wyzyskuje się pracownice i okłamuje je, a także który zamyka usta świadomym sytuacji na świecie kobietom. Cała powieść przesiąknięta jest (często bardzo drobnymi) przejawami systemowego seksizmu — Darrieussecq zadbała o to, aby świat, w którym bohaterka żyje, w każdym calu był obrazem hiperbolizacji seksizmu i mizoginii współczesnego świata.

Bardzo wiele okrucieństwa świata jest jednak pokazane nie wprost, lecz za pomocą aluzji, z których czytelniczki i czytelnicy same i sami muszą wyciągnąć wnioski. Fakt, że bohaterka nie nazywa pewnych rzeczy jest znaczący i pokazuje, że są one dla niej normą, nad którą nie musi się zastanawiać i której nie musi określać, bowiem to co widzi jest dla niej zupełnie naturalne. Z drugiej strony nie ma ona także odpowiednich narzędzi, aby niektóre rzeczy nazwać i aby zrozumieć, jak duża dzieje się jej oraz innym (z reguły kobietom) krzywda. W dodatku na  przemoc seksualną jest tu nałożone o wiele większe tabu, niż w naszym świecie, co tylko zwrócić ma uwagę na ogrom tego rzeczywistego.

Opresyjność systemu implikuje stopniową przemianę bohaterki w świnię; staje się więc ona nie symbolem płodności, rozpasania i nieczystości, lecz ucieczki od tego oraz od okrutnego świata, w którym to ludzie są najgorszymi stworzeniami; podobnie jak w Folwarku zwierzęcym Orwella, tak i w Świństwie (Truizmach) to zwierzęta są bardziej moralne i mające więcej zasad niż ludzie. W powieści Darrieussecq świnia nie przedstawia wcale nieczystości moralnej, a gdy bohaterka się w nią przemienia, to staje się wolna od wielu ludzkich problemów; nieświadoma do końca tego, co się z nią dzieje zarówno na poziomie fizycznym, jak i emocjonalnym, powoli odzyskuje kontrolę nad własnym ciałem i — paradoksalnie — możliwość samostanowienia o sobie. Jej fizyczność, która de facto sprowadziła na nią systemowe zniewolenie, odpowiednio wykorzystana staje się również drogą do wyzwolenia od tego systemu.

Jednak Darrieussecq pokazuje także, jak w społeczeństwie, w którym dyskryminuje się kobiety systemowo ma miejsce również dyskryminacja osób innych narodowości (zwłaszcza biednych imigrantów) czy o innym kolorze skóry — jeżeli społeczeństwo nie będzie miało szacunku dla jednej grupy społecznej, to nie będzie go miało dla jakiejkolwiek grupy, która nie jest uprzywilejowana, czyli de facto nie jest białym (i bogatym) mężczyzną. Świństwo (Truizmy) obrazuje, jak krótka jest droga od systemowej dyskryminacji do wprowadzenia rządów autorytarnych, a później totalitarnych, w których obywateli i obywatelki się morduje, odbiera im wolność, a także w celu kontroli społecznej ogranicza dostęp do książek, które mogą stanowić zagrożenie (s. 89). To powieść na wskroś feministyczna, pokazująca, że równe traktowanie kobiet i mężczyzn to najbardziej podstawowa rzecz, jaka w społeczeństwie być musi.

Mogło by się wydawać, że pokazanie, iż ludzie są gorsi od zwierząt jest banalne, a takie stwierdzenie — truistyczne. Marie Darrieussecq pokazuje to jednak w wyjątkowo oryginalny i dotkliwy sposób, boleśnie przedstawiając uchodzącą dla bohaterki za naturalną opresyjność świata w jej rękopisie, który spisuje ona już po staniu się świnią. Ta przejmująca i skondensowana proza każe spojrzeć na nasz świat i dostrzec, że ten w Świństwie (Truizmach) jest w gruncie rzeczy tylko trochę zhiperbolizowany, a seksizm i mizoginia, zarówno w tym, jak i naszym świecie mają się doskonale. Uświadamiająca i obowiązkowa lektura.

Moja ocena: 7/10

Marie Darrieussecq, Świństwo (Truizmy), Wydawnictwo Karakter, Kraków 2018
Przekład: Barbara Walicka
Tytuł oryginału: Truismes

* Więcej na ten temat w TYM jakże ciekawym artykule.