Miłość we wszystkich kolorach - „Zakazane miłości. Seksualność i inne tabu” Marty Konarzewskiej i Piotra Pacewicza

Inna miłość albo kochanie ludzi innych niż robi to większość społeczeństwa. Pierwsze skojarzenie, które nasuwa się do takich określeń to miłość osób tej samej płci - gejów i lesbijek. Albo może miłość heteroseksualna, w której jedna z osób jest osobą transseksualną. Szukając innej miłości poza członkami grupy LGBTQIA+, można pomyśleć także o innych uczuciach stygmatyzowanych społecznie - uczuciu do byłego księdza, które przecież byłoby tematem tabu, czy też uczuciu do osoby o innym kolorze skóry, innej religii lub wywodzącej się z zupełnie innej kultury. Wszystkie takie miłości są społecznie zakazane, mogą często spotkać się z ostracyzmem, a osoby kochające inaczej z pogardą, nienawiścią czy nawet przemocą. Co jeżeli jednak będziemy szukać dalej, aby znaleźć osoby i uczucia jeszcze bardziej różniące się od ogółu społecznego? Wtedy znajdziemy rozmówców Marty Konarzewskiej oraz Piotra Pacewicza, którzy doszli do głosu w książce Zakazane miłości. Seksualność i inne tabu.

Książka ta to w dużej mierze historie osób mocno różniących się od większości społeczeństwa, spisane głównie pod postacią wywiadów, czasem tekstu biograficznego, kiedy dana osoba nie mogła bądź nie chciała udzielić wywiadu; znajduje się tu jednak także kilka tekstów wprowadzających oraz podsumowujących książkę, pisanych między innymi przez autorów, profesorkę Magdalenę Środę czy Wiktora Osiatyńskiego. Natomiast właściwa treść książki poświęcona jest własnie historiom ludzi odróżniających się jakoś od większości społeczeństwa - głównie reprezentantom społeczności LGBTQIA+, ale swoje miejsce dostaje także kobieta żyjąca w związku z księdzem, żona Nigeryjczyka czy osoby heteroseksualne, których seksualność również jest czymś odmiennym.

Co istotne, nawet osoby LGBTQIA+, z którymi przeprowadzano wywiady i które opowiadały swoje historie, wyróżniają się na tle swojej społeczności. Nie ma tu osoby, którą definiowałby po prostu homoseksualizm, ale zawsze jest to coś więcej. Dlatego do głosu dochodzi lesbijka, która nie potrafi nawiązać żadnej bliższej, uczuciowej relacji z innymi kobietami nieheteroseksualnymi, a wręcz przeciwnie, jedynie heteroseksualnymi, a także gej będący homofobem oraz osoby biseksualne, zaś żadna z osób transpłciowych w książce nie jest osobą binarną, całkowicie przynależną do płci żeńskiej albo męskiej. Natomiast wyróżniające się osoby heteroseksualne to kobieta żyjąca w relacji BDSM oraz inna, która żyje w związku, a właściwie bardziej relacji, trzyosobowej. Sporo miejsca jest także poświęcone osobom, które definiują się homoseksualnie, jednakże miały lub mają w swoim życiu epizod związku z osobą płci w różnym stopniu odmienną niż ich własna. Gdy natomiast zaczyna się druga część książki, objętościowo mniejsza, to swój głos dostaje na przykład kobieta żyjąca w związku z księdzem - nawet ona w jakiś sposób odstaje od grupy kobiet związanych z księżmi, gdyż pragnie takiego związku, jaki ma, a wejście w związek formalny z ukochanym (po jego uprzedniej rezygnacji z kapłaństwa) unieszczęśliwiłoby ją oraz było według niej czymś złym.

Zakazane miłości zahaczają także o spektrum innych tematów. Na przykładzie kilku historii pokazany zostaje świat (tzw. branża) lesbijek, w którym nie ma miejsca na jednoznaczności i poznawanie się, a kobiety od razu decydują, czy są sobą zainteresowane czy nie (a jeśli tak, to od razu decydują, czy interesuje je tylko seks, czy także związek). Świat lesbijek jest także pokazany jako miejsce bardzo jednorodne, w którym nie ma miejsca na różne sposoby wyrażania siebie, w przeciwieństwie do Stanów Zjednoczonych - przywołany zostaje slang w branży les, ale slang amerykański, gdyż w Polsce na nieszczęście wielu lesbijek niewpisujących się w schemat bycia homoseksualną kobietą on nie funkcjonuje. Jest to idealny przykład bardzo smutnego zamknięcia się samego środowiska LGBTQIA+ na inność, tutaj na osobę inaczej wyrażającą tą samą orientację seksualną, ale z tym samym spotkają się Ania i Greta, z których jedna będzie osobą transpłciową, funkcjonującą jednak społecznie po części jako mężczyzna i mającą niezmienione dane osobowe (tj. męskie), pomimo bycia psychicznie niemalże kobietą. W historii To bi or not to bi? pokazane zostanie to na przykładzie osoby biseksualnej, która jest wykluczona zarówno z środowiska osób hetero-, jak i homoseksualnych, zarzucających jej niestałość, skakanie z kwiatka na kwiatek bądź niezdecydowanie (oczywiście zupełnie bezpodstawnie). W skrajnej formie taki nie pozwalający na inność punkt widzenia wyraża Igor, bohater Lova lova i te sprawy, będący wręcz homofobem, atakującym gejów niewpisujących się w schemat współczesnej męskości, pomimo bycia osobą biseksualną.

Uwaga zostaje również zwrócona na historię ruchu LGBTQIA+ w Polsce po roku 1989, na to, jak ten ruch się rozwijał, ale także jak funkcjonowało w ogóle środowisko mężczyzn LB zarówno przed, jak i po przemianie ustrojowej. Opowiadający o tym Jacek Rzońca mówi także nieco o starszych homoseksualistach, o ich niewidzialności w środowisku oraz o tym, jak nie mają znikąd pomocy ani możliwości poznawania nowych ludzi - analizuje on również przyczyny wypierania istnienia starszych gejów przez młodych. Ponadto przybliżona zostaje również w pewnym stopniu teoria queer, zarówno pod koniec, w rozmowie autorów, jak i w wywiadzie Pacewicza z Jej Perfekcyjnością, znaną w Polsce transpłciową działaczką, a także w rozmowie z Elegantem, który wyraźnie rozróżnia płeć oraz jej ekspresję, będącą pewnym przedstawieniem (z ang. performance), zaś ubiór w ogóle traktuje jako sposób rozszerzenia danej osoby (str. 96), kontinuum jej osobowości. W ten sam temat wpisuje się historia Wiktora Dynarskiego, również znanego transpłciowego działacza, który mówi o tym, że wszyscy jesteśmy trans (str. 195), ponieważ nikt nie jest stereotypowym mężczyzną ani kobietą, a każdy wychodzi w jakiś sposób poza normy swojej płci, przekracza swoją płeć w pewien sposób, ponadto zmienia się i ewoluuje na wielorakie sposoby (Dynarski, oprócz tłumaczenia tego, tłumaczy również bardzo dobrze pewne aspekty samej transpłciowości).

Trzy ostatnie historie poświęcone są głównie miłości do osób duchownych, nie są to jednak (zresztą tak samo jak wszystkie inne) skandalizujące teksty mające zaszokować i wzbudzić kontrowersje, a raczej skupiają się na tym, że można kochać osobę duchowną i być z nim szczęśliwą, mimo trudności takiego związku i konieczności ukrywania go przed światem. Ten tekst w ogóle robi spore wrażenie, gdyż przez pokazanie uczuciowości i gotowości do poświęceń zupełnie destygmatyzuje miłość pomiędzy osobą świecką i duchowną oraz zmusza do stawiania sobie pytań na temat celibatu i jego istotności. Przeciwwagą do tego wywiadu jest kolejny tekst, opowieść o miłości mężczyzn z nowicjatu oraz o władzach kościelnych, niechcących dopuścić do tego, by o takich rzeczach zrobiło się głośno, choćby pośród swoich, ale także o hipokryzji osób duchownych, z których część zabrania innym kontaktów seksualnych, a potem robi dokładnie to, na co nie pozwala. Tę część zamyka opowieść kobiety będącej w związku małżeńskim z Nigeryjczykiem, w której przedstawiony zostaje rasizm wobec obcokrajowców, ale także specyfika związku z osobą o tak odmiennej kulturze.

Jeden z ostatnich tekstów, historia Marty Konarzewskiej, pracującej niegdyś jako polonistka w szkole, zwraca uwagę na homofobię w szkole, zarówno tę w stosunku do niehetroseksualnych uczniów, których zmusza się do udawania osób hetero, bo tak będzie lepiej (jest to ostateczny argument i nawet nikt nie wysila się, aby powiedzieć, dla kogo będzie to lepsze), jak i wobec nauczycieli, którym nie pozwala się na przykład mówić uczniom o swoich wakacjach spędzanych z partnerem tej samej płci. Konarzewska pokazuje, że współczesna homofobia to nie tylko przemoc słowna i fizyczna, ale także, może nawet częściej, zamiatanie inności pod dywan, milczenie i zmuszanie innych do ukrywania tego, kim są.

Książka niestety nie jest wolna od błędów, czasem przejawiających się w zbyt niejasnym sformułowaniu myśli przez autorów, ale niestety także tych wynikających z niewiedzy, gdy Piotr Pacewicz sprowadza wszystkie osoby transpłciowe do orientacji heteroseksualnej albo polegających na niedostosowaniu języka do osoby, o której się mówi - mam na myśli częściowe mówienie o pewnym transseksualnym chłopaku z użyciem żeńskiej formy (choć to także, a może nawet bardziej, wina osoby udzielającej wywiadu, mówiącej o nim w ten sposób). Najwięcej jest jednak błędów w korekcie - przewijają się zwłaszcza zgubione znaki interpunkcyjne.

Zakazane miłości. Seksualność i inne tabu pokazuje spektrum ludzkich uczuć, miłości, związków oraz to, że można spełniać się w różnorodnych relacjach oraz odnajdywać szczęście na odmienne sposoby, często niemieszczące się w głowie nawet przedstawicielom tej samej grupy społecznej. To książka nawołująca do wyjścia poza podziały i porzucenia definicji, gdyż pożądanie, płeć, seksualność to nie są proste sprawy. Nic nie jest oczywiste. Tożsamość, prosta identyfikacja -  życie się temu wymyka, życie to różnorodność. Nie ma homoseksualnego plemienia, które możesz wziąć pod lupę i opisać (str. 303). Zarazem jednak jest to w równej mierze książka o miłości i cierpieniu, które zawsze są takie same i zawsze są inne, gdyż choć obiekty naszych uczuć są rożne, to bez względu na płeć czy orientację tak samo kochamy i tak samo cierpimy. Zakazane miłości uczą empatii, otwierają oczy na różnorodność i oswajają ją, ale także pokazują, że choć kochamy wszyscy tak samo i jesteśmy do siebie w jakiś sposób podobni, to nawet gdybyśmy byli zupełnie różni, każdy ma takie same prawa do wolności, miłości i seksu, bez względu na to, jaką seksualność wyraża i z jakiego powodu (str. 311). To książka, która nas otwiera - zarówno na inność drugiego człowieka, jak i niekiedy na własne pragnienia. Każdy znajdzie tu coś dla siebie - zarówno osoba nie czująca się pewnie w środowisku LGBTQIA+, która nie powinna podczas lektury czuć się zbytnio przytłoczona nadmiarem tęczowości, pomimo jej dużej ilości w gruncie rzeczy, jak i ktoś czujący się w branży jak ryba w wodzie, bo zaręczam, że i on znajdzie tu coś, z czym się wcześniej nie spotkał oraz może stanąć przed pytaniami, o których istnieniu wcześniej nawet nie myślał.

Moja ocena: 7/10

Zakazane miłości. Seksualność i inne tabu - Marta Konarzewska, Piotr Pacewicz. Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Wydanie Pierwsze, Warszawa 2011